Κόκκινος συναγερμός για τους 16χρονους: «Πρωταθλητές» σε κάνναβη, τζόγο και άτμισμα

Απογοήτευση και ανησυχία προκαλούν τα ευρήματα της πανευρωπαϊκής έρευνας ESPAD 2024 (ΕΠΙΨΥ) για τους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα, καθώς ένα σημαντικό ποσοστό υιοθετεί επικίνδυνες συμπεριφορές για τη σωματική και ψυχοκοινωνική του υγεία.

Συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, η Ελλάδα εμφανίζει υψηλότερα ποσοστά στη χρήση κάνναβης (13% έχει δοκιμάσει), στην κατανάλωση αλκοόλ, στο κάπνισμα (παραδοσιακά και ηλεκτρονικά/vapes) και στην ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια (36% έχει στοιχηματίσει πρόσφατα).

Κατά τραγική ειρωνία τα αποτελέσματα της έρευνας έρχονται την ώρα που αποκαλύφθηκε η τραγική είδηση για την 16χρονη που «έσβησε» στο Γκάζι μετά την κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας οινοπνεύματος. 

Διαχρονικά, οι δείκτες είναι αυξημένοι σε σχέση με το 2019, ειδικά στη χρήση ουσιών, στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (binge drinking) και στο κάπνισμα. Τέλος, το 48% των εφήβων αναφέρει ότι αντιμετωπίζει προβλήματα λόγω της υπερβολικής ενασχόλησης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στην Ελλάδα την έρευνα υλοποιεί το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «Κώστας Στεφανής» (ΕΠΙΨΥ) και το 2024 επαναλήφθηκε για 7η συνεχή τετραετία.

Συγκριτικά με τις άλλες χώρες που συμμετέχουν στην πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD, τα ποσοστά στην Ελλάδα είναι το 2024 πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο:

-στους δείκτες που αφορούν τη χρήση κάνναβης, συμπεριλαμβανομένου του πόσο εύκολο θεωρούν ότι τους είναι να βρουν κάνναβη

-σε όλους σχεδόν τους δείκτες που αφορούν την κατανάλωση αλκοόλ (με εξαίρεση τη μέθη για την οποία η Ελλάδα είναι κοντά στο μέσο όρο)

-σε όλους σχεδόν τους δείκτες για το κάπνισμα παραδοσιακών και ηλεκτρονικών/vape τσιγάρων, συμπεριλαμβανομένου του ποσοστού των εφήβων που θεωρούν «εύκολη» την πρόσβαση σε αυτά και

-σε όλους σχεδόν τους δείκτες που αφορούν στην ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια (με εξαίρεση τον πιθανό εθισμό για τον οποίο το ποσοστό στην Ελλάδα είναι κοντά στο μέσο όρο).

Διαχρονικά, τα ποσοστά στην Ελλάδα είναι το 2024 αυξημένα:

-σε όλους τους δείκτες που αφορούν τη χρήση ουσιών, συμπεριλαμβανομένης της αντίληψης περί «εύκολης» πρόσβασης στην κάνναβη

-στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (5+ ποτά στη σειρά στην ίδια περίσταση) και τη μέθη

στο κάπνισμα παραδοσιακών και ηλεκτρονικών/vape τσιγάρων, συμπεριλαμβανομένου του ποσοστού όσων δοκίμασαν σε πολύ μικρή ηλικία

σε όλους σχεδόν τους δείκτες που αφορούν τα τυχερά παιχνίδια (με εξαίρεση το επίγειο παιχνίδι, του οποίου το ποσοστό παραμένει σταθερό)

σε όλους σχεδόν τους δείκτες ενασχόλησης με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια στα κορίτσια

στα προβλήματα από τη συχνή ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Χρήση ουσιών

Ένας στους 8 (13%) 16χρονους στην Ελλάδα έχει κάνει έστω και μια φορά χρήση κάποιας (οποιασδήποτε) παράνομης ουσίας, στην πλειονότητά τους (11%) κάνναβη.

Ένας στους 3 (34%) εφήβους θεωρεί ότι θα του/της ήταν «αρκετά» ή «πολύ εύκολο» (στο εξής εύκολο) να βρει κάνναβη εάν το θελήσει.

Πολύ πρόσφατη χρήση κάνναβης (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες, τρέχουσα χρήση) αναφέρεται από το 6,2% των εφήβων

Σε ποσοστό 2,0% αναφέρεται χρήση της ουσίας σε πολύ μικρή ηλικία (≤13 ετών). Μεταξύ όσων έκαναν πρόσφατα (μέσα τους τελευταίους 12 μήνες) χρήση κάνναβης, το 4,2% κάνουν -σύμφωνα με ειδική κλίμακα προβληματική χρήση.

Χρήση κάποιας άλλης ουσίας -εκτός κάνναβης- αναφέρεται από το 4,8% των εφήβων

Το ποσοστό των 16χρονων που έχουν κάνει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας είναι στην Ελλάδα σημαντικά αυξημένο το 2024 (13%) συγκριτικά με το 2019 (9,4%), αλλά και με οποιαδήποτε άλλη περίοδο την τελευταία 25ετία

Εισπνεόμενες ουσίες

Ένας στους 9 (11%) 16χρονους στην Ελλάδα έχει κάνει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας που κυκλοφορεί νόμιμα στο εμπόριο (π.χ., κόλλα, βενζίνη, σπρέι) για να αλλάξει τη διάθεση (να «φτιαχτεί»).

Μειούμενο διαχρονικά τείνει να είναι το ποσοστό των 16χρονων που στην Ελλάδα αναφέρουν ότι έχουν κάνει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας, με το ποσοστό το 2024 (11%) να καταγράφει τα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας 12ετίας. Η μείωση από το 2019 στο 2024 εντοπίζεται κυρίως στα αγόρια.

Σε υψηλότερο ποσοστό (11%) οι 16χρονοι στην Ελλάδα αναφέρουν χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας συγκριτικά με τους ομοτίμους τους στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν πανευρωπαϊκά στην έρευνα ESPAD (7,5%,).

Ψυχοδραστικά φάρμακα

Ένας στους 7 (15%) 16χρονους στην Ελλάδα έχει κάνει μη ιατρική χρήση συνταγογραφούμενου ψυχοδραστικού φαρμάκου (ηρεμιστικού/υπνωτικού ή ισχυρού οπιοειδούς παυσίπονου). Ένας στους 10 (10%) έχει κάνει μη ιατρική χρήση συνταγογραφούμενου οπιοειδούς φαρμάκου και ένας στους 13 (7,8%) ηρεμιστικού/υπνωτικού. Ένας στους 4 (26%) θεωρεί ότι είναι εύκολο να βρει ηρεμιστικό/υπνωτικό φάρμακο εφόσον το θελήσει.

Το ποσοστό των 16χρονων που στην Ελλάδα αναφέρουν ότι έχουν κάνει μη ιατρική χρήση συνταγογραφούμενου ηρεμιστικού/υπνωτικού φαρμάκου παρουσιάζει διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της τελευταίας 25ετίας, αλλά το 2024 είναι σημαντικά αυξημένο (7,8%) συγκριτικά με το 2019 (3,5%). Η αύξηση από το 2019 στο 2024 εντοπίζεται εξίσου σε αγόρια και κορίτσια.

Το ποσοστό των 16χρονων που στην Ελλάδα αναφέρουν μη-ιατρική χρήση συνταγογραφούμενων ψυχοδραστικών φαρμάκων συνολικά (15%) είναι κοντά στο μέσο ποσοστό των χωρών της ESPAD (14%).

Οινοπνευματώδη

Για το σύνολο σχεδόν των 16χρονων στην Ελλάδα (92%) είναι «αρκετά» ή «πολύ» εύκολο να βρουν αλκοόλ εάν το θελήσουν. Σχεδόν εννέα στους 10 (86%) έχουν καταναλώσει οινοπνευματώδη (≥1 ποτήρι).

Πολύ πρόσφατη (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες) κατανάλωση αλκοόλ αναφέρουν οι τρεις στους 5 (59%). Τουλάχιστον ένας στους 3 (37%) έχει πολύ πρόσφατα (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες) πιει υπερβολικά (δηλαδή, διαδοχικά, σε μία περίσταση, 5+ αλκοολούχα ποτά) και ένας στους 8 (13%) έχει μεθύσει κατά την ίδια περίοδο.

Το 2024 συνεχίστηκε η μείωση που είχε αρχίσει να παρατηρείται ήδη από το 2019 στο (υψηλό) ποσοστό των 16χρονων που στην Ελλάδα αναφέρουν ότι έχουν καταναλώσει αλκοόλ (από 94% το 2015, σε 89% το 2019 και ακολούθως 86% το 2024), καταγράφοντας τα χαμηλότερα επίπεδα της 25ετίας.

Ωστόσο, σημαντικά αυξημένο εμφανίζεται το 2024 το ποσοστό των εφήβων που έχουν πολύ πρόσφατα πιει διαδοχικά, σε μία περίσταση, 5+ οινοπνευματώδη ποτά (από 32% το 2019 σε 37% το 2024), ανακόπτοντας την έως τότε μειούμενη πορεία του. Αυξημένο εμφανίζεται το 2024 και το ποσοστό της πολύ πρόσφατης μέθης (από 10% το 2019 σε 13% το 2024).

Τα ποσοστά για σχεδόν όλους τους δείκτες του αλκοόλ που εξετάζονται στην έρευνα είναι το 2024 για τους 16χρονους στην Ελλάδα υψηλότερα από το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στην έρευνα ESPAD.

Κάπνισμα

Περισσότεροι από τους μισούς (54%) 16χρονους στην Ελλάδα έχουν καπνίσει παραδοσιακό ή/και ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο. Ένας στους 3 (36%) κάπνισε πολύ πρόσφατα (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες), ενώ ένας στους 5 (19%) καπνίζει κάποια από αυτά καθημερινά (9,0% ηλεκτρονικά/vapes).

Ένας στους τρεις (35%) έχει καπνίσει παραδοσιακό και ένας στους 2 (52%) έχει καπνίσει ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο.

Οι δύο στους 3 εφήβους (65%) θεωρούν «αρκετά» ή «πολύ εύκολο» να βρουν παραδοσιακό τσιγάρο αν το θελήσουν και το ίδιο θεωρούν οι τρεις στους 4 (77%) για τα ηλεκτρονικά/vape τσιγάρα.

Σημαντικά αυξημένο εμφανίζεται το 2024 το ποσοστό των 16χρονων που στην Ελλάδα αναφέρουν ότι έχουν καπνίσει παραδοσιακό ή/και ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο, συγκριτικά με το 2019 (από 43% το 2019 σε 54% το 2024).

Σε υψηλότερο ποσοστό (54%) οι 16χρονοι στην Ελλάδα αναφέρουν ότι έχουν καπνίσει παραδοσιακό ή/και ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο συγκριτικά με τους ομοτίμους τους στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν πανευρωπαϊκά στην έρευνα ESPAD (48%).

Τυχερά παιχνίδια

Περισσότεροι από ένας στους 3 (36%) 16χρονους στην Ελλάδα έχουν παίξει/στοιχηματίσει χρήματα σε τυχερά παιχνίδια πρόσφατα (μέσα στους τελευταίους 12 μήνες). Μεταξύ αυτών, οι εννιά στους 10 (92%) έχουν παίξει σε επίγειο κατάστημα, ενώ σχεδόν οι τρεις στους 4 (72%) έχουν παίξει σε διαδικτυακή πλατφόρμα.

Ένας στους 14 (7,0%) είναι -βάσει ειδικής κλίμακας- πιθανά εθισμένος στον τζόγο.

Αυξημένο συγκριτικά με πριν από μία 5ετία εμφανίζεται το 2024 το ποσοστό των 16χρονων στην Ελλάδα που αναφέρουν ότι έχουν παίξει/στοιχηματίσει πρόσφατα χρήματα σε τυχερά παιχνίδια (από 33% το 2019 σε 36% το 2024).

Σε υψηλότερο ποσοστό (36%) οι 16χρονοι στην Ελλάδα αναφέρουν ότι έχουν παίξει πρόσφατα (μέσα στους τελευταίους 12 μήνες) χρήματα σε τυχερά παιχνίδια συγκριτικά με τους ομοτίμους τους στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν πανευρωπαϊκά στην έρευνα ESPAD (22%), με το στοιχείο αυτό να χαρακτηρίζει και τα δύο φύλα.

Ηλεκτρονικά παιχνίδια

Σχεδόν τρεις στους 4 (71%) 16χρονους στην Ελλάδα έπαιξαν ηλεκτρονικά παιχνίδια πολύ πρόσφατα (κατά τη διάρκεια των 30 τελευταίων ημερών). Μεταξύ αυτών, σχεδόν όλοι (69%, επί του συνόλου) έπαιξαν κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου ή κάποιας αργίας, αλλά και οι τέσσερις στους 5 (59%, επί του συνόλου) έπαιξαν κατά τη διάρκεια μιας σχολικής ημέρας.

Ένας στους 11 (9,2%) αναφέρει κατά μέσο όρο 4+ ώρες παιχνιδιού σε μια τυπική σχολική ημέρα και ένας στους 5 (21%) παίζει την ίδια διάρκεια τα Σαββατοκύριακα/ αργίες.

Ένας στους 5 (21%, 30% στα αγόρια) αναφέρει σε ειδική κλίμακα ότι αντιμετωπίζει κάποια προβλήματα από τη συχνότητα με την οποία παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια (π.χ., ο ίδιος θεωρεί ότι περνά υπερβολικά πολύ χρόνο σε αυτά, χαλάει η διάθεσή του όταν τα στερείται, ή ότι οι γονείς του παραπονιούνται για την προσκόλλησή του σε αυτά).

Σημαντικά αυξημένο εμφανίζεται την τελευταία 5ετία το ποσοστό των 16χρονων στην Ελλάδα που παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια (από 59% το 2019 στο 71% το 2024), με την αύξηση αυτή να εντοπίζεται κυρίως στα κορίτσια.

Τα ποσοστά για όλους σχεδόν τους δείκτες ενασχόλησης με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που εξετάζονται είναι το 2024 για τους 16χρονους στην Ελλάδα χαμηλότερα από το μέσο όρο των χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα ESPAD πανευρωπαϊκά.

Μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Σχεδόν οι μισοί/ες (48%) 16χρονοι στην Ελλάδα αναφέρουν σε ειδική κλίμακα ότι αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα από τη συχνότητα με την οποία είναι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ., οι ίδιοι θεωρούν ότι περνούν υπερβολικά πολύ χρόνο σε αυτά, χαλάει η διάθεσή τους όταν τα στερούνται, ή ότι οι γονείς τους παραπονιούνται για την προσκόλλησή τους σε αυτά).

Έχει αυξηθεί σημαντικά την τελευταία 10ετία το ποσοστό των 16χρονων στην Ελλάδα που αναφέρουν κάποια προβλήματα από τη συχνότητα με την οποία είναι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (από 36% το 2015, σε 44% το 2019 και 48% το 2024). Η μείωση αυτή χαρακτηρίζει με σχεδόν παρόμοιο τρόπο τα αγόρια και τα κορίτσια.

Σε παρόμοιο ποσοστό (~48%) οι 16χρονοι στην Ελλάδα και στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν στην πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα από τη συχνότητα με την οποία είναι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης . Επίσης, όπως και στην Ελλάδα, έτσι και στις περισσότερες χώρες πανευρωπαϊκά, αυξήθηκε την τελευταία 10ετία σημαντικά (ιδιαίτερα μεταξύ του 2015 και του 2019) το ποσοστό των εφήβων που αντιμετωπίζουν δυσκολίας εξαιτίας της υπερβολικής ενασχόλησής τους με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (από 38% το 2015, σε 45% το 2019 και 47% το 2024).